ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାର ନାମକରଣ ମହାରାଜା ଶ୍ରୀ କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି ନାରାୟଣ ଦେଓ , ପୂର୍ବତନ – ରାଜା ସାହେବ ଗଜପତିଙ୍କ ପାରଳାଖେମୁଣ୍ଡି ଇଷ୍ଟେଟ (ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓଡିଶା ରାଜ୍ୟ) ଯାହାଙ୍କର ଖ୍ୟାତିରେ ଓଡିଶା ରାଜ୍ୟ ଗଠନ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅବଦାନ ଯୋଗୁଁ ପାରଳାଖେମୁଣ୍ଡି ଇଷ୍ଟେଟ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ୧୯୯୨ ମସିହାର ଅକ୍ଟୋବର ୨ ତାରିଖରୁ ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲା ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାଠାରୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ଜିଲ୍ଲାର ମାନ୍ୟତା ହାସଲ କରିଛି । ମାତ୍ର ଏହା ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଉପଖଣ୍ଡରେ ନାମିତ ଥିଲା । ତାହା ବର୍ତ୍ତମାନ ଗଜପତି ଉପଖଣ୍ଡ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ମୋଟରେ ୭ ଗୋଟି ତହସିଲ ,୭ ଗୋଟି ବ୍ଲକ ,୧୫୩୪ ଗ୍ରାମ , ୧୪୯ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ , ୧୧ ଗୋଟି ପୋଲିସ ଥାନା ରହିଛି ।
୩୮୫୦ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର କ୍ଷେତ୍ରଫଳରେ ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲା ରହିଛି ଓ ଏହା ୧୮ ଡିଗ୍ରୀ ୬ ମିନିଟ ରୁ ୧୯ ଡିଗ୍ରୀ ୩୦ ମିନିଟ ଉତ୍ତର ଅକ୍ଷାଂଶ ଏବଂ ୮୩ ଡିଗ୍ରୀ ୪୮ ମିନିଟ ରୁ ୮୪ ଡିଗ୍ରୀ ୦୮ ମିନିଟ ପୂର୍ବ ଦ୍ରାଘିମାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାର ବାତାବରଣ ପ୍ରାୟ ୧୬ ଡିଗ୍ରୀ ରୁ ୪୦ ଡିଗ୍ରୀ ସେଲସିୟସ ଓ ବର୍ଷାପIତ ପ୍ରାୟତଃ ୧୪୦୩.୩୦ ମିଲିମିଟର ଅଟେ । ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ଦକ୍ଷିଣ ପଟେ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ , ପୂର୍ବ ପଟେ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା ,ପଶ୍ଚିମ ପଟେ ରାୟଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା ଓ ଉତ୍ତର ପଟେ କନ୍ଧମାଳ ଜିଲ୍ଲା ରହିଛି । ଏହାର ମାଟି ଓ ବାତାବରଣ ଗଛ ଲଗାଣରେ ଓ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ତଥା ଉଦ୍ୟାନ ବିଭାଗର ଉନ୍ନତି କଳ୍ପେ ଉପଲବ୍ଧ । ଜିଲ୍ଲାର ୬୦ ଭାଗରୁ ଅଧିକ ଜଙ୍ଗଲ ଜମି ଓ ଉଚ ପର୍ବତମାଳରେ ଅବସ୍ଥାପିତ । ଯାହାକି ମୁଖ୍ୟତଃ ଉଦ୍ୟାନ ବିଭାଗ ଫସଲ ପାଇଁ ଓ ୨୦ ଭାଗ ସାଧାରଣ ଚାଷ ଜମି ଥିବାବେଳେ ପ୍ରାୟତଃ ୧୫ ଭାଗ ଅତି ନିମ୍ନନର ଚାଷ ଜମି ଅଟେ ।
୨୦୧୧ ଜନଗଣନାରେ ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୫,୭୭,୮୧୭ ସାମିଲ ଥିବାବେଳେ ମୋଟ ୨,୮୨,୮୮୨ ପୁରୁଷ ଓ ୨,୯୪,୯୩୫ ମହିଳା ରହିଛନ୍ତି । ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ହରିଜନ ୩୯,୧୭୫ ଓ ମୋଟ ଆଦିବାସୀ ଜନସଂଖ୍ୟା ୩,୧୩,୭୧୪ ଜଣ ରହିଛନ୍ତି । ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାର ମୁଖ୍ୟ ରାଜସ୍ୱ ବହୁ ପରିମାଣରେ ଚାଷରୁ ମିଳୁଅଛି । ସେହିପରି କୃଷିଜାତ ଓ ଉଦ୍ୟାନ ବିଭାଗରେ କମ୍ପାନୀ ଦ୍ଵାରା ଆର୍ଥିକ ସହଯୋଗରେ ଉନ୍ନତି ଆଣି ପାରୁଛି । ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାର ଆର୍ଥିକ ସହାୟତାରେ କୃଷିର ଭୂମିକା ମୁଖ୍ୟ ଅଟେ । କିଛି କୃଷିଜାତ ସଂସ୍ଥା , ବ୍ୟତୀତ ବହୁତ ବଡ କୃଷିଜାତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଜିଲ୍ଲାରେ ନାହି । ସେହିପରି , କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ସଂସ୍ଥା , ଶିଙ୍ଘ କାର୍ଯ୍ୟ ,ଜାଇକଡି ବ୍ୟାଗ , ବେତ ଓ ବାଉଁଶର କାର୍ଯ୍ୟ , ଗଞ୍ଜପା କାର୍ଡ ଓ ପଟ୍ଟଚିତ୍ର ମୁଖ , ଝାଡୁ କାରିଗରୀ ଓ ଶିୟାଳି ପତ୍ର ଓ ଥଳି ନିର୍ମାଣ ସହିତ ତିବତୀୟାନ ମାନଙ୍କର ଉଲ୍ଲେନ କାର୍ପେଟ ଜିଲ୍ଲାର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିକୁ ଦୃଢିଭୂତ କରୁଅଛି ।
ଜଗନ୍ନାଥ ନାରାୟଣ ଦେବ ( ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ) , ଅପନ୍ନା ପରିଚ୍ଛା ( ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ) , ପଣ୍ଡିତ ଯୁଗଳ କିଶୋର ପାଣିଗ୍ରାହୀ ( ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ) , କବିରାଜ ହରିକୃଷ୍ଣ ପୁରୋହିତ (କବି), ମଧୁ ତ୍ରିପାଠୀ (କବି ) , ଲଳିତ କୁମାର ଅଧିକାରୀ (ସୁନ୍ଦର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ), କୃଷ୍ଣ ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନ (କବି / ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ) , ହରିକୃଷ୍ଣ ମହାରଣା ( କଳାକାର /ଚିତ୍ରକର) , ଚୈତନ୍ୟ ରାଜଗୁରୁ (କବି/ଜ୍ୟୋତିଷ) , ନୀଳମଣି ପାଣିଗ୍ରାହୀ (ଜ୍ୟୋତିଷ ) , ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି ନାରାୟଣ ଦେଓ (ରାଜକୀୟ ସଭ୍ୟ ) ଓ ଶ୍ରୀ କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି ନାରାୟଣ ଦେଓ (ରାଜକୀୟ ସଭ୍ୟ )ଙ୍କ ଭଳି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷ ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ।
ଶ୍ରୀ କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି କଲେଜ , ସେଞ୍ଚୁରିୟାନ ୟୁନିଭର୍ସିଟି ଓ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାର ମୁଖ୍ୟ ପାଠ୍ୟ ଉତ୍ସ ଥିବାସ୍ଥଳେ କେତେକ ରେସିଡେନସିଆଲ ସ୍କୁଲ ଯଥା ମହେନ୍ଦ୍ରତନୟା ଆଶ୍ରମ ସ୍କୁଲ , କଇଁପୁରଠାରେ ବେସରକାରୀ ସଂଗଠନ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଅଛି ।
ବର୍ଷସାରା ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାରେ ବିଭିନ୍ନ ସାଂସ୍କୃତିକ ଉତ୍ସବ ଓ ମେଳା ଗୁଡିକର ସମାହାର ରହିଛି । ରଥଯାତ୍ରା , ଦଶହରା ,କୁମାର ପୁର୍ଣିମା , ଠାକୁରାଣୀ ଯାତ୍ରା ଓ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିକୁ ବିଶିଷ୍ଟ ଯାତ୍ରା ଓ ମେଳା ଭାବରେ ଏଠାରେ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥାଏ ।
